مدرسه علميه امام حسن مجتبي (ع) تهران

در محضر امیرالمؤمنین(ع)، کسی جمله «استغفرالله» را بر زبان آورد. آن حضرت فرمودند: آیا می‌دانی استغفار چیست؟ استغفار، مرتبه بلندپایگان است. عرفان و معرفت، تنها سرچشمه‌ای است که از جوشش آن سرزمین جان‌ها سرزنده می‌شود و بذرهای محبت شکوفا و رابطه دوستی با خلق با خالق متعال محکم و با صفا.

اهمیت عارفان از آنجا بسیار نمودار و روشن است که هرکه به مقامی والا رسید از غیر دوست بی‌نیاز شد. به همین منظور، با استناد به کتاب «نشان از بی‌نشان‌ها» نوشته علی مقداد اصفهانی بر شرح احوال و شیوه سلوکی عارف سالک شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی نظر می‌افکنیم که در مجاورت حرم ثامن الحجج مدفون است. این نوشتار به بیان مسئله «استغفار و طلب آمرزش» می‌پردازد.

در محضر امیرالمؤمنین(ع)، کسی جمله «استغفرالله» را بر زبان آورد. آن حضرت فرمود: مادر به سوگت نشیند، آیا می‌دانی که استغفار چیست؟ استغفار، مرتبه بلند پایگان است.

«استغفار» شش معنی دارد: نخست: آنکه آدمی از کار و کرده خود، پشیمان شده باشد. دوم: آنکه مصصم شود که دیگر به کردار بد گذشته خود، باز نگردد. سوم: آنکه حقوقی که از مردم بر ذمه دارد، ادا کند و پاک و صافی به ملاقات حق تعالی رود و عهده‌اش از بار حقوق دیگران، فارغ و آسوده باشد. چهارم: آنکه واجباتی که عمل نکرده و تباه و ضایع ساخته است، به نحو شایسته به انجام رساند. پنجم: آنکه فربهی تن خود را که به نامشروع، حاصل شده، به آتش اندوه آب کند تا آنگاه که پوستی و استخوانی بیش از او به جای نماند و پس از آن، گوشت تازه از راه حلال و مشروع بر‌آن بروید. ششم: آنکه به جبران حلاوت و لذتی که از ارتکاب معصی احساس کرده، تلخی و مرارت طاعت را در ذائقه جان خود بچکاند. در چنین وضعی، آدمی شایسته آمرزش می‌شود و بجاست که کلمه استغفار بر زبان آورد.

از حضرت امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است که: «جهل المره بعیوبه اکبر ذنوبه» یعنی بزرگترین گناه آدمی، عدم آگاهی او از عیوب خویش است.

سبحه بر کف توبه بر لب دل پر از شوق گناه/ معصیت را خنده می‌آید ز استغفار ما

در کتاب «کافی» از امام صادق(ع)، از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم روایت شده است که: «أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ وَ کَانَ مِنْ قَرْنِهِ إِلَى قَدَمِهِ ذُنُوباً بَدَّلَهَا اللَّهُ حَسَنَاتٍ الصِّدْقُ‏ وَ الْحَیَاءُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الشُّکْرُ.»

یعنی: چهار خصلت است که اگر در کسی باشد، خداوند تعالی سیئات او را به حسنات، مبدل می‌کند، هرچند که از سر تا به پای، غرق گناه باشد. این چهار خصلت، عبارت است از: راستی، حیا، خوشخویی و شکرگزاری.