مدرسه علميه امام حسن مجتبي (ع) تهران

آيين اسلام تركيبى از «عقيده» و «شريعت» (يا «هستى شناسى»، و«بايدها و نبايدها)» است كه از آن با تعبير اصول و فروع دين نيز ياد مى شود. آیت الله العظمی سبحانی به طور موجز روش فقهى شيعه درباب جمع بین دونماز و برخى مسائل فقهى آن را مورد بررسی قرار داده اند که درادامه می آید :

بر هر مسلمانى لازم است در شبانه روز پنج بار نماز بگزارد كه اوقات شرعى آنها در قرآن و سنت بيان شده است: از ظهر تا غروب وقت نماز ظهر و عصر است; از مغرب تا نيمه شب وقت نماز مغرب و عشاء; و از طلوع فجر تا طلوع آفتاب نيز وقت نماز صبح.

شيعه معتقد است از ظهر تا غروبْ وقت مشترك دو نماز است، جز اينكه به مقدار چهار ركعت از اول وقت، مخصوص نماز ظهر و به مقدار چهار ركعت از آخر وقت، مخصوص نماز عصر مى باشد. بنابر اين، غير از دو وقت اختصاصى مذكور، انسان مى تواند هر دو نماز را در فاصله مزبور هر وقت خواست انجام دهد و از وقت فضيلت آن صرف نظر كند; هر چند بهتر آن است كه آن دو را از هم جدا كند و هر يك را در وقت فضيلت خود كه بعداً بيان مى شود انجام دهد.([1])

امام باقر (عليه السلام) مى فرمايد: «إذا زالت الشمسُ دَخَلَ الوقتانِ الظهرُ وَ العصرُو إذا غابت الشمسُ دخل الوقتان المغربُ والعشاءُ الآخرة»([2]): آنگاه كه خورشيد به وسط آسمان رسيد وقت انجام دادن نماز ظهر و عصر فرا مى رسد و آنگاه كه خورشيد غروب كرد هنگام انجام نماز مغرب و عشاء خواهد بود.امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد: «إذا زالتِ الشمسُ فقد دخل وقتُ الظهرِ والْعصرِ جميعاً إلاّانّ هذه قبل هذه، ثمّ أنت في وقت منهما جميعاً حتى تغيب الشمس»([3]): هنگامى كه خورشيد به حدّ زوال رسيد وقت نماز ظهر وعصر فرا مى رسد; جز آنكه نماز ظهر قبل از نماز عصر انجام مى گيرد. آنگاه تو آزادى كه آن دو را در هر وقتى خواستى بخوانى تا زمانى كه خورشيد غروب كند.

امام باقر (عليه السلام) از پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) حكايت مى كند كه آن حضرت نماز ظهر و عصر را بدون هيچ عذر و علتى با هم به جاى آورد.([4])

*اتفاق همه فقهاى اسلام

اصولاً جواز جمع ميان دو نماز در برخى از موارد، مورد اتفاق همه فقهاى اسلام قرار دارد. در عرفه و مزدلفه همه فقها جمع ميان نماز ظهر وعصر يا مغرب و عشاء را جايز مى دانند، همچنانكه گروه زيادى از فقهاى اهل سنت جمع بين دو نماز را در سفر مجاز مى شمرند. تمايز شيعه از ديگران آن است كه گام فراتر نهاده و با استناد به ادلّه فوق (در عين قبول افضليت انجام نمازها در وقت فضيلت خويش) جمع ميان دو نماز را مطلقاً جايز مى داند. حكمت اين امر نيز، همان گونه كه در احاديث بيان شده است، تسهيل امر بر مسلمانان است، و خود پيامبر گرامى در موارد زيادى بدون عذر (مانند سفر، بيمارى و غيره) بين دو نماز جمع مى كرده تا كار را براى امت آسان سازد، كه هركس بخواهد بين نمازها جمع كند و هركس بخواهد آنها را جدا از يكديگر انجام دهد.

مسلم در صحيح خود نقل مى كند كه «صلّى رسولُ اللّه الظهرَ و العصرَ جميعاً والمغربَو العشاءَ جميعاً في غير خوفولا سفر»([5]): رسول خدا نماز ظهر و عصر و نيز نماز مغرب و عشاء را با هم به جاى آوردند، بدون اينكه خوفى از دشمن داشته و يا در سفر باشند.

در برخى از روايات به حكمت اين عمل اشاره شده است، چنانكه در يك روايت مى خوانيم «جَمَعَ النبيّ(صلى الله عليه وآله وسلم) بين الظهرِ و العصرِ وبين المغربِ والعشاء فقيل له في ذلك فقال صنعتُ هذا لئلاّ تحرج أُمّتي»([6]): پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) نماز ظهر و عصر و نيز مغرب و عشاء را با هم به جاى آورد. علت اين امر از ايشان سؤال شد، فرمود: چنين كردم تا امّتم به رنج و سختى نيفتند.

رواياتى كه درباره اقدام رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) به جمع بين دو نماز، در صحاح ومسانيد وارد شده، متجاوز از بيست و يك روايت است كه بخشى از آنها مربوط به سفر، و بخش ديگر در غير سفر و مرض و وقت بارانى است. در برخى از آنها به حكمت جمع ميان نمازها، كه همان آسان شدن امر بر مسلمانان مى باشد، اشاره شده است و فقهاى شيعه از همين تسهيل استفاده كرده جمع بين دو نماز را مطلقاًجايز شمرده اند. كيفيت جمع نيز به همان نحوى است كه همه مسلمانان در عَرَفه و مزدلفه يا در سفر جمع مى كنند.

*مقصود ازجمع بین دو نماز

گاهى تصور مى شود مقصود از جمع اين است كه نماز اول را در آخرين وقت(فضيلت) آن (مثلاً هنگام رسيدن سايه شاخص به اندازه خود)، و نماز دوم را در اولين وقت عصر بخواند. با اين كار، فرد نمازگزار در حقيقت هر دو نماز را در وقت خود خوانده است، گرچه يكى در پايان وقت و ديگرى در آغاز آن انجام گرفته است.

اين پندار با ظاهر روايات مخالف است. زيرا همان طور كه گفته شد، كيفيت جمع ميان دو نماز همان است كه همه مسلمانان در عرفه و مزدلفه انجام مى دهند، بدين گونه كه در عرفه هر دو نماز را در وقت ظهر، و در مزدلفه هر دو را در وقت عشاء مى خوانند. بنابراين، جمعى كه در لسان رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)آمده است بايد ناظر به چنين جمعى باشد، نه جمعى كه يكى از نمازها در آخر وقت و ديگرى در اول وقت صورت پذيرد.

گذشته از اين، در برخى از رواياتْ حكمت جمع بين دو نماز، توسعه و تسهيل بر امت معرفى شده است، و در برخى ديگر رفع حرج ; واين امر، در صورتى تحقق مى پذيرد كه دست نمازگزار در جمع صلاتين باز باشد، يعنى بتواند نماز ظهر و عصر يا مغرب و عشاء را(در دايره وقت واسع آنها) در هر زمان كه خواست بخواند تا رفع حرج گردد. بر اساس اين نوع تفسير از جمع، بايد گفت كه پيامبر چيز جديدى نياورده، زيرا يك چنين جمعى، قبل از عمل پيامبر نيز جايز بود و هر مسلمانى مى توانست ظهر را در آخر وقت وعصر را نيز در نخستين وقت آن به جا آورد.

فقهاى شيعه درباره جمع ميان دو نماز و ادله آن، رساله هاى گسترده اى دارند كه علاقمندان مى توانند به آن رجوع نمايند.

[1] . وقت فضيلت ظهر از اول زوال شمس تا وقتى است كه سايه شاخص به اندازه خود شاخص باشد. وقت فضيلت عصر نيز وقتى است كه سايه شاخص دوبرابر مقدار خود شاخص باشد.

[2] . وسائل الشيعه:ج3، أبواب مواقيت، باب 4، روايت 1.

[3] . وسائل الشيعه:ج3، أبواب مواقيت، باب 4، روايت 4 و 6.

[4] . وسائل الشيعه:ج3، أبواب مواقيت، باب 4، روايت 4 و 6.

[5] . صحيح مسلم:2/151، باب الجمع بين الصلاتين في الحضر.

[6] . شرح زرقانى بر موطأ مالك، ج1، باب الجمع بين الصلاتين في الحضر و السفر، ص 294.

سیرۀ رجبیه امام سجاد(ع)

طاووس یمانی می ‌گوید: در ماه رجب از کنار حجر اسماعیل گذشتم، دیدم کسی است که به رکوع و سجود می ‌رود. دقت کردم دیدم امام علی بن الحسين (علیه السلام) است، با خود گفتم: خوشا به حالت! مردی صالح از اهل ‌بیت نبوت (ص) است، قسم به خدا که باید دعای او را غنیمت شمارم.

مراقب احوال آن حضرت بودم تا که از نماز خود فارغ شد. کف دستان خود را به جانب آسمان بلند کرد و گفت:

«سَیِّدِی سَیِّدِی وَ هَذِهِ یَدَایَ قَدْ مَدَدْتُهُمَا إِلَیْکَ بِالذُّنُوبِ مَمْلُوَّةٌ وَ عَیْنَایَ إِلَیْکَ بِالرَّجَاءِ مَمْدُودَةٌ وَ حَقٌّ لِمَنْ دَعَاکَ بِالنَّدَمِ تَذَلُّلًا أَنْ تُجِیبَهُ بِالْکَرَمِ تَفَضُّلًا سَیِّدِی أَ مِنْ أَهْلِ الشَّقَاءِ خَلَقْتَنِی فَأُطِیلَ بُکَائِی أَمْ مِنْ أَهْلِ السَّعَادَةِ خَلَقْتَنِی فَأُبَشِّرَ رَجَائِی»؛[1] آقای من، آقای من، این دستان پر از گناه را به درگاهت بالا آوردم، و چشمانم امید به تو دارد، و کسی که با پشیمانی (از کرده خود) تو را در حال زار فراخواند، سزاوار آن است که با لطف و کرمت پاسخ ‌گویی، آقای من! آیا مرا از تیره‌ روزان قراردادی تا که بسیار بگریم، یا که از نیک بختان گردانیدی تا امیدوار باشم.

و در ادامه می ‌فرمود: «سَیِّدِی مَا أَنَا وَ مَا خَطَرِی هَبْ لِی خَطَایَایَ بِفَضْلِکَ وَ جَلِّلْنِی بِسِتْرِکَ وَ اعْفُ عَنْ تَوْبِیخِی بِکَرَمِ وَجْهِک»؛ آقای من! من کی ‌ام؟ از تو می ‌خواهم که به فضلت از من درگذری، و بدی مرا بپوشانی، و با کرمت از توبیخ و سرزنشم عفو فرمائی!.

آن ‌گاه به سجده افتاد و عرضه داشت: «أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَارٍ حَرُّهَا لَا یُطْفَی وَ جَدِیدُهَا لَا یَبْلَی وَ عَطْشَانُهَا لَا یَرْوَی»؛ به تو پناه می ‌برم از آتشی که گرمایش خاموش نمی ‌شود، و تازه ‌اش کهنه نمی ‌شود، و تشنه ‌اش سیراب نمی‌ گردد.

آن ‌گاه گونه راست خود را بر زمین نهاد و عرض کرد: «اللَّهُمَّ لَا تُقَلِّبْ وَجْهِی فِی النَّارِ بَعْدَ تَعْفِیرِی وَ سُجُودِی لَکَ به غیر مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ بَلْ لَکَ الْحَمْدُ وَ الْمَنُّ عَلَیَّ»؛ خدایا، پس ‌از آن که صورتم برای تو سر به خاک نهاد و خاک‌ آلود شد، دیگر این صورت را در آتش مسوزان، بدون آنکه من هیچ منّتی بر تو داشته باشم، بلکه تمام منت از آنِ تو بر من است.

آن ‌گاه سمت چپ صورت خود را بر زمین گذاشت و عرضه داشت: «ارْحَمْ مَنْ أَسَاءَ وَ اقْتَرَفَ وَ اسْتَکَانَ وَ اعْتَرَفَ»؛ بر کسی که بد کرده و گناه کرد، و در برابرت به خواری افتاده و به نافرمانی و معصیت خود اعتراف نمود، رحم فرما.

آن‌ گاه به سجده بازگشت و پیشانی خود را بر زمین نهاد و عرضه داشت: «إِنْ کُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ فَأَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ»؛ اگر من بنده بدی بودم ولی تو خدای خوبی هستی.

و در پایان صد بار عرضه داشت: «الْعَفْوَ الْعَفْوَ…»؛ از تو درخواست عفو و بخشش دارم.

(طاووس یمانی می ‌گوید:) به گریه افتادم تا آنجا که صدای گریه من بلند شد و ناله ‌هایم را امام سجاد (علیه السلام) شنید، و فرمود: «مَا یُبْکِیکَ یَا یَمَانِیُّ أَ وَ لَیْسَ هَذَا مَقَامَ الْمُذْنِبِینَ»؛[2] یمانی! چرا گریه می ‌کنی؟ مگر اینجا جایگاه گناهکاران نیست… .

طاووس یمانی می ‌گوید: همین برنامه حضرت سجاد (علیه السلام) را در سال بعدی در کوفه شاهد بودم.[3]

* میرزا جواد آقا ملکی تبریزی

عارف کم نظیر، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در مورد شرافت ماه رجب و مراقبات آن می ‌نویسد:

«این ماه، ماه بسیار شریفی است به این جهت که:

1. از ماه ‌های حرام می ‌باشد؛

2. از اوقات دعا می ‌باشد و حتی در زمان جاهلیت به این مطلب مشهور بوده و مردم آن زمان منتظر این ماه بوده تا در آن دعا کنند؛

3. این ماه، ماه امیر المؤمنين (علیه السلام) مى باشد، همانطور که در بعضی از روایات آمده است؛ چنانچه شعبان، ماه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و رمضان ماه خدای متعال می ‌باشد؛

4. شب اول آن یکی از چهار شبی است که تأکید به زنده نگه ‌داشتن آن به عبادت شده است؛

5. دربارۀ روز نیمه آن آمده است که محبوب ‌ترین روزها نزد خداوند بوده و زمان انجام عمل «استفتاح» است.

6. روز بیست و هفتم این ماه، مبعث پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) بوده، روزی که زمان ظهور رحمت خداوند می باشد، چیزی که از اول خلقت تاکنون مانند آن دیده نشده است.

این گوشه ‌ای از فضایل این ماه بود و ما توان فهم تمام فضایل این ماه شریف را نداریم». [4]

* ما را از فضیلت ماه رجب محروم کردی!

این ‌همه برکات ماه رجب را کسانی دریافت می ‌کنند که شرائط عبودیت را رعایت کنند؛ یکی از خادمین آیت الله کوهستانی (ره) نقل می‌ کند:

روزی آقا جان از من خواست به ‌اتفاق هم به آسیاب آبی ایشان برویم، به سمت آسیاب حرکت کردیم و پس از رسیدن و استراحتی کوتاه، آقا آسیابان را خواست و به او گفت: چند روز قبل آرد چه کسی را به منزل ما فرستادی؟ آسیابان گفت: شخصی به نام میرزا علی اکبر (ظاهراً مردی متمکن و بهایی بوده است) گندم خوبی داشت و آردش بسیار سفید بود و من مزد آن را برای شما فرستادم، تا این جمله را گفت، آقا چهره ‌اش تغییر کرد و با عصبانیت فرمود: مؤمن! ما را از فضیلت ماه رجب محروم کردی.

این توجه و مراقبت به خاطر آن بود که آیت الله دیدند، مدتی قلبشان اقبال و رغبت چندانی به عبادت ندارد و مانند گذشته از عبادت و نمازش لذت نمی ‌برد.

در فکر و اندیشه بود که این نقطه تاریک را بیابد، ابتدا از منزل جستجو کرد و از خانواده پرسید آیا شما آرد از کسی قرض گرفته ‌اید یا از آرد وقفی و یا سهم امام استفاده کرده ‌اید؟ وقتی از منزل مطمئن شد، سراغ آسیابان را گرفت و متوجه گشت که این عدم رغبت از آن آردی است که آسیابان برای او فرستاده بود.[5]

* ذکر حاج آقا رحیم ارباب در ماه رجب

استاد مطهری (ره) در خاطرات رجبیه ‌اش می ‌نویسد: در ماه مبارک رجب که تابستان هم بود به اصفهان رفته بودیم، به درس آقای حاج آقا رحیم ارباب (ره) می رفتیم که از بزرگان هستند. من این ذکر را اول بار از این مرد شنیدم. می ‌دیدم که خیلی کند صحبت می ‌کند و اذکار را بالخصوص خیلی با تأنّی و حضور قلب می ‌گوید: «سُبْحانَ الْإلهِ الْجَلیلِ، سُبْحانَ مَنْ لایَنْبَغِی التَّسْبیحُ الّا لَهُ، سُبْحانَ ذِی الْعِزَّةِ وَالْجَلالِ…» می ‌دیدم این مرد مرتب اینها را می ‌گفت. چون پیرمرد بود و نمی‌ توانست روزه ‌های مستحبی ماه رجب را بگیرد، آن را با این جبران می‌ کرد.[6]

پی ‌نوشت:

[1]. بحار الأنوار، محمدباقر مجلسى، مؤسسة الوفاء، بيروت، چاپ دوم، 1403ق، ج‏97، ص448.

[2]. بحارالانوار، ج‏100، ص‏448، ح 25.

[3]. همان، ج‏97، ص448.

[4]. المراقبات‏، میرزا جواد ملکی تبریزی، مترجم: ابراهيم محدث بندرريگى‏، ص96.

[5]. آیینه ایام، محمد آذرکار، انتشارات رزقی، بیرجند، 1387ش، ص‏404.

[6]. آشنائی با قرآن، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، تهران، ج8، ص‏231.

منبع: معاونت تبلیغ. سید جواد حسینی

در حین عملیات «فتح5» در منطقه عمومی «ماووت» در شمال سلیمانیه عراق، ساعت 1/45 روز 25 فروردین 1366دستور یورش به خطوط تماس نیروهای دشمن، مستقر در ارتفاع شوشمی، گلان وگمو صادرشد.

آزاد سازی ارتفاع استراتژیک وسوق الجیشی گمو به تیپ قایم واگذار شده بود که متاسفانه با زخمی شدن فرمانده گردان عمل کننده، این نبرد ناکام ماند وتیپ قایم با انهدام کمین ونیروهای تامین وخطوط تماس دشمن در دامنه گمو زمین گیر شد.

یگان ما در اولین ساعت های درگیری توانست، ضمن انهدام مواضع دشمن،به اهداف خود دست یابد.

با سپیده صبح علیرغم سرمای سوزان از برف های باقی مانده از زمستان مجروحین وشهدا به منطقه امن انتقال یافتند.

کاروان اسرا نیز به کمپ منتقل شدند، درمیان آنها سرگرد عراقی نیز حضور داشت، وی هنگامی که یکی از بسیجیان خردسال (علی رشیدیان که کمتر از 15 سال سن و با جثه ای ضعیف) مشاهده کرد، دست به جیب شد و یک ورق اسکناس 5 دیناری به وی هدیه داد، از این عمل سرگرد عراقی متعجب شدم (چون مبلغ بسیار قابل توجهی بود، دینار در آن زمان 75 تومان بود) پرسیدم چرا به این بسیجی هدیه دادی، اشک برگونه هایش جاری شد و گفت؛ فرزندم، هم سن ایشان است بیاد او افتادم.

حضرت آیت الله سیستانی نظر خود را پیرامون استفاده بانوان از عکس برای پروفایل شبکه های اجتماعی اعلام کردند.

به گزارش خبرگزاری «حوزه» متن استفتاء و پاسخ این مرجع تقلید به شرح ذیل است.

پرسش: چنانچه زن مسلمان عکس خود را با صورت آرایش کرده و موهای آشکار در شبکه های اجتماعی بگذارد چه حکمی دارد؟

پاسخ معظم له: حرام است.

پرسش: آیا حجاب در عکس پروفایل شبکه های اجتماعی برای زنان واجب است و آیا زن مسلمان جایز است که عکس با آرایش و موهای بیرون گذاشته خود را به عنوان عکس پروفایل خود در معرض عموم مردم، چه آشنا و چه غیرآشنا بگذارد؟

پاسخ معظم له: جایز نیست.

ستوان دوم محسن قیطاسلو از تکاوران تیپ 65 نوهد ارتش جمهوری اسلامی که برای دفاع از حرم حضرت زینب(س) عازم سوریه شده بود حین مبارزه با تروریست‌های تکفیری به شهادت رسید.

در ایام متوکل عباسی زنی ادعا کرد که من حضرت زینب هستم و متوکل به او گفت: تو زن جوانی هستی و از آن زمان سالهای زیادی گذشته است.

آن زن گفت : رسول خدا در من تصرف کرد و من هر چهل سال به چهل سال جوان می شوم. متوکل، بزرگان و علما را جمع کرد و راه چاره خواست.

متوکل به آنان گفت: آیا غیر از گذشت سال، دلیل دیگری برای رد سخنان او دارید؟ گفتند: نه.

آنان به متوکل گفتند : هادی علیه السلام را بیاور شاید او بتواند باطل بودن این زن را روشن کند.

امام علیه السلام حاضر شد و فرمود: این دروغگو است و زینب سلام الله علیها در فلان سال وفات کرده است.

متوکل پرسید : آیا غیر از این، دلیلی برای دروغگو بودن هست؟

امام علیه السلام فرمود: بله و آن این است که گوشت فرزندان فاطمه سلام الله علیها بر درندگان حرام است. تو این زن را به قفس درندگان بینداز تا معلوم شود که دروغ می گوید.

متوکل خواست او را در قفس بیندازد، او گفت: این آقا می خواهد مرا به کشتن بدهد، یک نفر دیگر را آزمایش کنید. برخی از دشمنان امام علیه السلام به متوکل پیشنهاد کردند که خود امام علیه السلام داخل قفس برود.

متوکل به امام عرض کرد: آیا می شود خود شما داخل قفس بروید؟! نردبانی آوردند و امام علیه السلام داخل قفس رفت و در داخل قفس شش شیر درنده بود.

وقتی امام علیه السلام داخل شد شیرها آمدند و در برابر امام علیه السلام خوابیدند و امام علیه السلام آنها را نوازش کرد و با دست اشاره می کرد و هر شیری به کناری می رفت.

وزیر متوکل به او گفت : زود او را از داخل قفس بیرون بیاور و گرنه آبروی ما می رود.

متوکل از امام هادی علیه السلام خواست که بیرون بیاید و امام علیه السلام بیرون آمد. امام فرمود : هر کس می گوید فرزند فاطمه (سلام الله علیها) است داخل شود.

متوکل به آن زن گفت : داخل شو. آن زن گفت : من دروغ می گفتم و احتیاج، مرا به این کار وا داشت و مادر متوکل شفاعت کرد و آن زن از مرگ نجات یافت.

منابــع :

- بحار الانوار ج ۵۰ ص ۱۴۹ ح ۳۵ چاپ ایران.

- منتهی الامال ج ۲ ص ۶۵۴ چاپ هجرت

کار نصب ضریح جدید حرم حضرت عباس(ع) که از چند روز پیش آغاز شد، هنوز هم ادامه دارد.